Als het gaat om het vieren van een speciaal moment in het leven - of het nu een verjaardag, trouwdag, jubileum of nieuwjaar is - geen enkele wijn lijkt beter te passen dan een goed gekoelde fles Champagne. Hoewel de productie van deze bruisende verwennerij beperkt is tot een kleine regio in het noorden van Frankrijk, bestaat Champagne in een enorme verscheidenheid aan tinten, smaken en stijlen, variërend van de elegantie en finesse van een Blanc de Blancs tot de kracht en intensiteit van een vintage Rosé Champagne. Alleen mousserende wijn uit deze regio, gemaakt volgens de méthode traditionnelle (voor 1994 als méthode champenoise gekend) mag de naam 'champagne' dragen.
De geschiedenis van de Champagne
De Champagnestreek kent een rijke geschiedenis van wijnproductie, die teruggaat tot de Middeleeuwen, toen paus Urbanus II de wijn van de Champagne voor het eerst tot de beste ter wereld verklaarde. In 987 werd Hugh Capet tot koning van Frankrijk gekroond in de kathedraal van Reims in de Champagne, waarmee een lange traditie begon van kroningen en de grote feestmalen waarmee ze werden gevierd.
Door de nabijheid van de Seine konden de wijnen uit de Champagne gemakkelijk naar Parijs worden vervoerd, wat de reputatie van de wijnen uit de regio in de Franse hoofdstad nog versterkte. Voordat er een spoorweg was, waren Champagne en Bourgondië de twee belangrijkste leveranciers van wijnen aan Parijs, wat ook leidde tot een hevige concurrentie tussen de twee regio's. Dom Pérignon, keldermeester van de benedictijnenabdij van Hautvillers, was één van de eerste pioniers van de kwaliteit in de Champagne. Tussen 1668 en 1715 ontwikkelde Dom Perignon een verzameling zeer nauwkeurige technieken om de kwaliteit te verbeteren en (ironisch genoeg) de productie van "vluchtige" wijnen met belletjes, die in die tijd als fout werden beschouwd, te voorkomen.
Méthode champenoise
Terwijl de Fransen vastbesloten waren zich te ontdoen van deze belletjes, die zij als een onaanvaardbare fout beschouwden, ontwikkelden de Engelsen een voorliefde voor de "mousserende wijn". Nadat ze hadden ontdekt dat elke wijn sprankelend kon worden gemaakt door simpelweg suiker toe te voegen voor het bottelen, begonnen Engelse kooplieden met de "productie" van mousserende wijn, nog voordat de Fransen de populariteit ervan inzagen. De vooruitgang in de glasproductie ging hand in hand met de bekendheid, want dankzij sterker glaswerk (onder andere uitgevonden door George Ravenscroft) konden deze bubbelwijnen veiliger worden vervoerd zonder dat de fles ontplofte.
Maisons du Champagne
In de 19e eeuw werden de eerste grote Maisons du Champagne opgericht door particuliere huizen en kooplieden die wijn maakten van druiven die bij wijnboeren in de regio waren gekocht. De eerste grote landgoederen waren Moët & Chandon, Louis Roederer, Taittinger en Piper-Heidsieck.
Het was Ruinart, het eerste Maison du Champagne dat zich uitsluitend toelegde op mousserende wijn, die ook de eerste Rosé Champagne produceerde, helemaal terug in de 18e eeuw. Het was Madame Clicquot van het Champagnehuis Veuve Clicquot die aan het begin van de 19e eeuw het proces van riddling ontwikkelde als een manier om zich te ontdoen van bezinksel in de fles, zonder te veel gas te laten ontsnappen. In het midden van de 19e eeuw pionierde Perrier Jouet met de "brut champagne" stijl, waarbij bij de disgorgement een zeer lage hoeveelheid zoetigheid (dosering) werd toegevoegd om een drogere champagne te produceren. In 1936 lanceerde het huis Moet & Chandon de eerste jaargang (1921) van Dom Pérignon, de allereerste "prestige cuvée" van Champagne, oftewel een eigen wijn die de top van het assortiment van een bepaalde producent vertegenwoordigt. Dit zou leiden tot de creatie van de meest gewilde champagnes van vandaag: Cristal van Louis Roederer, Grand Siècle van Laurent-Perrier, Sir Winston Churchill van Pol Roger, Cuvée Femme de Champagne van Duval-Leroy...
Ligging en terroir
De Champagnestreek ligt 150 kilometer ten oosten van Parijs en strekt zijn productiegebied (afgebakend in 1927) uit over 5 departementen: Marne, Aube, Aisne, Haute-Marne en Seine-et-Marne. De Champagne wijngaarden zijn verspreid over 4 grote wijngebieden: de Montagne de Reims, de Vallée de la Marne, de Côte des Blancs en de Côte des Bar. Tegenwoordig bestrijkt de AOC een oppervlakte van 34.300 hectare, oftewel 280.000 verschillende percelen, en omvat 319 gemeenten, waarvan 17 als "Champagne Grand Cru" en 44 als "Champagne Premier Cru" zijn geclassificeerd. De Champagne streek produceert gemiddeld een miljoen flessen per dag. Op 49° noorderbreedte is de Champagne één van de meest noordelijke wijnbouwgebieden ter wereld, met veel koelere gemiddelde temperaturen dan alle andere regio's in Frankrijk.
Het terroir van de Champagne wordt gekenmerkt door een heuvelachtig landschap en krijtbodems, die fijner en poreuzer zijn dan de kalksteenterroirs die elders in Frankrijk te vinden zijn. De losse structuur van deze Champenois bodem zorgt ervoor dat de wijnstokwortels de mineralen gemakkelijker kunnen opnemen en dat het water uitstekend wordt afgevoerd, wat vooral belangrijk is gezien het regenachtige klimaat van de regio.
Biologische champagne
Het was in de jaren 1970 dat de Champagne wijnbouwers besloten over te schakelen op biologische wijnbouw. Om in aanmerking te komen voor biologische certificering moeten de producenten wachten tot het vierde oogstjaar na de omschakeling naar de biologische landbouw. Biologische Champagne is het resultaat van milieuvriendelijke wijnbouw, waarbij het gebruik van chemische meststoffen en fytosanitaire of synthetische producten wordt uitgesloten.
Talrijke producenten zijn begonnen met de productie van biologische en biodynamische Champagnes, zoals het beroemde Maison Louis Roederer, het Maison De Sousa of zelfs Larmandier-Bernier.
De Classificatie van Champagne
De classificatie van Champagne wijngaarden vond plaats in het midden van de 20e eeuw als een manier om prijzen vast te stellen voor druiven geteeld in de verschillende dorpen van de regio. Toen dit oorspronkelijke Echelle des Crus classificatiesysteem werd ingevoerd, werden 12 villages tot Champagne Grand Cru gerangschikt Ambonnay, Avize, Ay, Beaumont-sur-Vesle, Bouzy, Cramant, Louvois, Mailly Champagne, Puisieulx, Sillery, Tours-sur-Marne, Verzenay en Verzy). Dat aantal werd in 1985 uitgebreid tot 17, met de promotie van nog eens vijf villages (Chouilly, Ogern, Mesnil-sur-Oger, Verzy en Oiry). In totaal zijn er nu 42 Champagne Premier Cru percelen in de Champagne. Hoewel Grand Cru wijngaarden slechts 9% van de totale aangeplante wijngaardoppervlakte in de Champagne uitmaken, worden de prestigieuze cuvées van verschillende Maisons du Champagne (waaronder Dom Pérignon van Moet & Chandon en Cristal van Louis Roederer) uitsluitend geproduceerd van Grand Cru (en soms Premier Cru) percelen. De meeste champagne bestaat uit een mengsel van basiswijnen van verschillende percelen. Er bestaan echter ook zeer zeldzame single-vineyard champagnes, zoals de legendarische Le Clos du Mesnil en Clos d'Ambonnay van Krug.
Welke druivenrassen worden gebruikt?
De Champagne streek, met als commerciële centra de steden Reims en Epernay, is verder verdeeld in 5 grote wijngebieden, elk met een eigen mozaïek van terroirs waar verschillende druivenrassen voorkomen.
Chardonnay
In centraal Champagne is de Côte des Blancs beroemd om zijn Chardonnay-druiven die op krijtbodems groeien en zeer elegante en krachtige wijnen voortbrengen. Hij is vroeg rijp en is verleidelijk door zijn elegantie, zijn mineraliteit en zijn aromatisch palet met florale nuances.
Pinot Noir
In het noordoosten staan de wijngaarden van de Montagne de Reims bekend om de productie van volle champagnes van Pinot Noir-druiven. Het is de belangrijkste druivenras dat staat aangeplant op de koele, kalkrijke bodems. Hij wordt gekenmerkt door zijn kracht, zijn structuur, zijn rondheid en zijn delicate en fruitige aroma's.
Pinot Meunier
Het gebied Vallée de la Marne ligt ten westen van Epernay en staat bekend om zijn fruitige en smeuïge Pinot Meunier. Pinot Meunier is laat rijp en een krachtig druivensoort dat vooral kleigrond op prijs stelt. Het wordt vooral gebruikt in mengsels en brengt soepelheid en fruit.
Zeldzame druivensoorten
Naast deze drie belangrijkste druivensoorten, die 99% van de in de appellation aangeplante oppervlakte vertegenwoordigen, zijn in het productdossier nog vier andere rassen toegestaan: Pinot Blanc, Pinot Gris, Petit Meslier en Arbane.
Welk type champagne kiezen voor uw bijzondere gelegenheid?
Om uw smaakpapillen te laten bruisen in een feestelijke sfeer, gaat er niets boven champagne. Maar tussen de Blanc de blancs, de extra-brut, de zoete en de rosé is het niet altijd duidelijk welke te kiezen. Hierbij de verschillende type champagne:
Blanc de blancs
Blanc de Blancs is een champagne die alleen van witte druiven wordt gemaakt. Het verschil tussen een Brut champagne en een Blanc de Blancs champagne ligt in het druivenras die gebruikt worden om ze te maken. Terwijl Blanc de Blancs uitsluitend van Chardonnay wordt gemaakt, is Champagne Brut een mengsel van de drie druivenrassen van de Champagne, namelijk Chardonnay, Pinot Noir en Pinot Meunier.
Blanc de noirs
Blanc de noirs betekent dat de ogenschijnlijk witte champagne eigenlijk gemaakt is van rode druivenrassen zoals Pinot Noir en Pinot Meunier, samen of afzonderlijk. De Blanc de Noirs champagne is fruitiger en heeft een krachtigere structuur in vergelijking tot de Blanc de Blancs champagne of de Brut sans Millésimé.
Rosé champagne
Het Champagnehuis Ruinart was de eerste die in de 18e eeuw een rosé Champagne creëerde. Voor de bereiding van de Rosé Champagne zijn twee technieken mogelijk. Men kan ofwel de blending rosé techniek of de maceratie of 'bleeding' techniek gebruiken. De eerste techniek, bekend als de "traditionele methode", bestaat simpelweg uit het toevoegen van witte wijn aan de als rode wijn gevinifieerde Pinot Noir vóór het bubbelproces. De tweede techniek bestaat uit een rosé de saignée waarbij de most van een rode druivenoogst van de schillen wordt gescheiden wanneer de gewenste kleur is bereikt.
Van Dom Pérignon tot Laurent-Perrier, via Bollinger of Krug, alle grote Champagnehuizen produceren geweldige rosé champagnes die goed passen bij de meest verfijnde gastronomische combinaties.
Mengen, doseren en rijpen van champagne
Het productieproces van Champagne is niet zo verschillend van dat van andere wijnen, maar er zijn enkele opmerkelijke verschillen. In plaats van het mengen van basiswijnen van verschillende percelen en variëteiten, kunnen in de Champagne verschillende percelen, variëteiten en jaargangen worden gemengd, "Non-Vintage" of "NV". In bepaalde uitzonderlijke jaren brengen veel Champagnemerken echter Vintage Champagne uit die uitsluitend is gemaakt van druiven die in dat jaar zijn geoogst. De beroemde Dom Pérignon cuvee is altijd een Vintage Champagne en wordt nooit als non-vintage wijn geproduceerd.
Misschien wel het grootste verschil in het productieproces van champagne is de tweede gisting die plaatsvindt in de fles, na de toevoeging van gist en suiker. Het is dit proces dat leidt tot de bubbels in de Champagne, omdat het koolzuurgas dat ontstaat bij de verwerking van de suiker door de gist wordt opgesloten in de fles, totdat deze wordt ontkurkt met een luide "Pop" die een symbool van feest is geworden.
Dosering
De hoeveelheid suiker die aan een fles champagne wordt toegevoegd, wordt de "dosering" genoemd en bepaalt de zoetheid van het eindproduct. Tegenwoordig wordt Champagne op basis van de EU-regelgeving ingedeeld in de volgende categorieën, in oplopende volgorde van zoetheid:
Zero Dosage / Brut Nature (minder dan 3 gram restsuiker per liter)
Extra-Brut (0-6 gram suiker per liter)
Brut (6-12 gram suiker per liter)
Extra-Dry (12-17 gram suiker per liter)
Sec (17-32 gram suiker per liter)
Demi-Sec (32-50 gram suiker per liter)
Doux (meer dan 50 gram suiker per liter)
Elke Champagne moet minimaal 12 maanden op fles rijpen op zijn droesem, de gistcellen die overblijven na de tweede gisting.
Alternatieven voor Champagne
Hoewel Champagne door velen wordt beschouwd als de oorspronkelijke mousserende wijn, waarvan de reputatie nauw verbonden is met de viering van speciale gelegenheden, zijn er ook vele andere varianten waaruit men kan kiezen buiten de Champagne regio-grenzen.
Tegenwoordig is Cava één van de populairste wijnen ter wereld die volgens de Champagne-methode wordt geproduceerd in Spanje.
De Champagne-methode werd in de jaren vijftig ook toegepast door Italiaanse producenten in Lombardije en gebruikt voor de productie van een mousserende wijn van hoge kwaliteit met de naam Franciacorta.
Aan het eind van de jaren zestig verspreidde de methode zich naar Zuid-Afrika, waar het werd gebruikt om Méthode Cap Classique te produceren met Chardonnay en Pinot Noir, alsmede Sauvignon Blanc en Chenin Blanc.
In de Verenigde Staten werd dezelfde methode voor het eerst gebruikt in 1892 door de gebroeders Korbal om een mousserende wijn van hoge kwaliteit te produceren in de Russian River Valley van Sonoma County in Californië.
In de afgelopen decennia hebben veel van de bekendste en meest prestigieuze Champagnehuizen geïnvesteerd in Californië als terroir van de Nieuwe Wereld voor de productie van hun mousserende wijn. Deze trend heeft geleid tot verschillende mousserende wijndomeinen in Franse handen, zoals Roederer Estate van Louis Roederer, Domaine Chandon van Moët & Chandon en Domaine Carneros van Taittinger.
De Champagne-methode wordt ook gebruikt om mousserende wijn te produceren in vele andere gebieden van Frankrijk, niet alleen in de Champagne. Deze wijnen worden "Crémant" genoemd (bijvoorbeeld: "Crémant de Bourgogne", "Crémant de Loire" of "Crémant du Jura") en zijn meestal minder duur dan de meeste champagnes van de grote Champagnehuizen.
Gerechten en genieten van champagne
Het valt niet te ontkennen dat Champagne al lang synoniem is voor feest. Champagne wordt veel gedronken op bruiloften, verjaardagen, oudejaarsfeesten en als aperitief voor diverse feestdagen. Ze komen het best tot hun recht wanneer ze gekoeld worden geserveerd, maar nooit "geschokt". De ideale manier om Champagnewijnen te koelen is geleidelijk, door de fles in een emmer met ijsblokjes te dompelen tot een temperatuur van 8-10°C. Kouder kan de smaak papillen verdoven; warmer kan de bubbels te snel verliezen. Champagne wordt meestal geserveerd in een flute, een lang en dun glas dat de fijne gloed het best tot zijn recht laat komen en de bubbels zo lang mogelijk vasthoudt.
Een veel voorkomende misvatting over Champagne is dat het alleen dient als aperitief voor de maaltijd en niet in combinatie met de maaltijd zelf. De frisse citrusaroma's en de mineraliteit van de meeste NV Blanc de Blancs Champagnes zijn ideaal bij verse zeevruchten of oesters, terwijl een rijkere vintage Blanc de Blancs perfect past bij een uitgebreidere kreeftschotel. Een NV Brut kan goed samengaan met de meeste gefrituurde of gezellige gerechten, omdat de zuurgraad van de Champagne het vet wegneemt en het smaak palet zuivert. Een Vintage Brut past mooi bij een klassiek brunchgerecht, zoals gekruide, gepocheerde eieren met gerookte zalm en toast. Als het gaat om een rijkere Rosé Champagne, denk dan aan iets vleesachtigers, zoals gebarbecuede zalm of sterk gekruide gebraden kip. Vintage Rosé Champagne past uitstekend bij gebraden wild of gevogelte, zoals fazant of eend. En als het gaat om kazen, zullen elegante en fijne Blanc de Blancs schitteren met romige camembert, terwijl krachtigere vintage Pinot Noir Blanc de Noir of Rosé Champagne (vooral langer gerijpt op de droesem) de perfecte combinatie vormen met gerijpte Comté of andere sterksmakende kazen. Aan de zoetere kant van het spectrum past een Champagne Demi-Sec goed bij chocoladesoufflé, terwijl Champagnes Doux fantastisch combineren met citroen merengue taart, waarvan de scherpe aciditeit de zoetheid van de Champagne compenseert.
De kunst van de serveren
"Ik kan niet leven zonder champagne, bij een overwinning verdien ik het, bij een nederlaag heb ik het nodig", deze beroemde spreuk komt van Napoleon Bonaparte die met zijn troepen het gebaar inleidde om de hals van de flessen te breken met zijn sabel. Het serveren van een fles champagne is een proces dat moet worden gerespecteerd om de maximale gisting bij opening te behouden of om de optimale temperatuur te kennen waarop van elk type cuvée kan worden genoten.
Een mozaïek van grote formaten
Melchisedek (of Midas): 30 liter (40 flessen)
Primaat : 27 liter (36 flessen)
Salomo : 18 liter (24 flessen)
Nebukadnezar : 15 liter (20 flessen)
Balthazar : 12 liter (16 flessen)
Salmanazar : 9 liter (12 flessen)
Methusalem : 6 liter (8 flessen)
Rehoboam : 4,5 liter (6 flessen)
Jeroboam : 3 liter (4 flessen)
Magnum : 1,5 liter (2 flessen)
Fles champagne : 75 cl
Of zelfs halve fles... als er een cuvée is om elke gelegenheid te vieren, dan is er ook een fles champagne formaat die bij elke viering past!
